H. Merkezi: Birleşik Metal İş Sendikası Araştırma Merkezi (BİSAM) işsizleri korumak amacıyla kurulan İşsizlik Sigortası Fonu’nun siyasal iktidar ve sermaye tarafından nasıl talan edildiğini, dokuz maddeyle açıkladı. Bu yılın ilk sekiz ayında toplam 13 milyar 680 milyon liralık İşsizlik Sigortası Fonu giderlerinin yüzde 43’ünü patronlara yapılan teşvik ve destekler, yüzde 28’ini aktif işgücü ve iş başı eğitim programları oluşturdu. İşsizlerin ödenek olarak aldıkları miktar ise yüzde 27 seviyesinde kaldı.
Devletin fondan aldığı vergi üç yılda 2 milyon işsize ödenen ödenek kadar oldu. Fonun kuruluşundan bu yana ise fondan Hazine’ye ödenen tutar ise işsize ödenenin yaklaşık yarısı oldu. 2008-2013 yıllarında işsizlik fonundan Hazine’ye gelir olarak kaydedilen tutar 11 milyar 444 milyon TL’yi bulurken, emekçiye 20 milyar 661 milyon lira aktarıldı. Ağustos 2018 itibarıyla fonda biriken tutar ise 124,3 milyar lira oldu.
Patronları teşvikte kullanıldı
2018 yılının ilk sekiz ayında (Ocak-Ağustos 2018) teşvik ve destek miktarı 5 milyar 942 milyona ulaştı. Bu oran işsizlere yapılan ödemenin yaklaşık üçte birini oluşturdu. Toplam teşvik ve destek miktarı ise işsizlik fonunun başlangıcından bugüne 11 milyar 156 milyon TL’ye ulaştı. Aynı dönemde işsizlik ödeneği olarak işsizlere ödenen tutar 19 milyar 178 milyon lira seviyesinde oldu.
Rapor, işsizlik fonunun nasıl talan edildiğini şu dokuz başlıkta ortaya koydu: “Fonun prim gelirleri Türkiye İş Kurumu’na aktarılmaya başlandı, kurum personel maaşlarını bile işsizlik fonundan ödedi. Fonun gelirleri azaltıldı. Fon işsize değil, siyasal iktidara ve sermayeye can simidi oldu. İşverenlere teşvik amaçlı kullanılması sağlandı. Fon gelirleri vergi kapsamına alındı. Fonun kaynakları Hazine’ye aktarıldı. İşçi sendikalarının ağırlığı azaltıldı.”
Fonun gelirleri azaltıldı
Uygulama, “2002 ve 2003 yıllarında işveren payı yüzde 2, sigortalı payı yüzde 1 ve devlet payı yüzde 1 olarak uygulanmış olup, 2004 Mali Yılı Bütçe Kanunu’nun 49/e maddesine göre 2004 yılında da aynı oranların uygulanmasına devam edildi. Buna karşın 2005’te bu oran 77. ve 78. maddesinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlardan, yüzde 1 sigortalı, yüzde 2 işveren, ve yüzde 1 devlet payı olarak alınır” şeklinde değiştirildi.
Bazı sektörlerde ise işveren payı yüzde 1’e indirildi. Soma’da kaybedilen 301 can için ödemeler, ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlar, doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği, stajyerlerin masrafları, patronun sigorta primi, sınav parası, kamu kurumlarında çalıştırılan “işsizin” parası, krizde üretimi duran işyerinde işçinin maaşı, işsizin fonundan ödendi.
Vergi bile alındı
4447 sayılı Kanun’un 53’üncü Maddesi’ne göre fon, damga vergisi hariç her türlü vergi, resim ve harçtan muaftı. 2012’de yapılan düzenlemeyle ise “Bu fon bütçe kapsamı dışında olup, gelirlerinden vergi kesintileri hariç hiçbir şekilde kesinti yapılamaz ve genel bütçeye gelir kaydedilemez” hükmü eklendi.
Dolayısıyla fondan vergi alınmasının önü açılmış oldu. Fondan alınan net stopaj vergisi 5 milyar 766 milyon liraya yükseldi. Son 2,5 yılda yanlış yatırım kararlarıyla reel olarak yüzde 20 eriyen fondan 2016-2017 yılı için alınan vergi 2 milyar lirayı geçti.
